De sociale achtergrond is uitermate bepalend voor een al dan niet geslaagde levensloop van een mens, zeggen onderzoekers. En volgens anderen is de vrije keuze door het individu voor iedereen weggelegd. Vooral dat laatste is onze Westerse wereld de geloofsovertuiging van vele aanhangers. Het geloof dat iedereen privileges heeft verworven en altijd in elke omstandigheid een persoonlijk keuze kan maken staat door menig bepleiter van de individuele vrijheid hoog in het vaandel.
Al levenslang ben ik geboeid door deze issue en dat is alleen maar versterkt door mijn fascinatie voor andere culturen, vooral de Noord-Afrikaanse cultuur en de mate van uiteenlopende visie, gedragswijze en keuzebepaling. Omwille van persoonlijke motieven heb ik het voorrecht om redelijk nauw betrokken te zijn bij deze mooie maar complexe cultuur en heeft het mij tevens tot een voortschrijdend inzicht gebracht.
Onderzoek zegt ons dat elke cultuur een superioriteitsgevoel construeert en dat de één wat meer dan de ander de eigen cultuur als meest gunstig percipieert. Dat lijkt mij de evidentie daar de inzichten en invloeden verworven de eerste twee decennia van de levensjaren bij het gemiddeld individu bepalend zijn voor het kritisch doorzicht als volwassen persoon. Een kind als onderdeel van een open maatschappij met een goed onderwijssysteem waar ruimte is voor eigenheid, ontplooiing en kritiek zal een ander volwassen besef hebben dan een kind welke is opgegroeid in een gesloten maatschappij waar de eigenheid van het individu minder ontwikkelingskansen verkrijgt. Hoe meer gesloten de cultuur, zij het omwille van godsdienst, zij het omwille van dictatorschap, hoe meer dergelijke maatschappij en zijn respectievelijke inwoners als het apogeum fungeert van de Westerse samenleving.
De vraag die ik mezelf herhaaldelijk stel wanneer ik meer dan gebruikelijk wijsgerige bespiegelingen houd is of onze open maatschappij daadwerkelijk objectief is. Want het kritisch doorlichten van de Noord-Afrikaanse cultuur doe ik doorheen de eigen gekleurde bril als onderdaan van een open maatschappij met eigen waarden en normen. De cultuur waar ik heb geleerd om geëmancipeerd te zijn, om vrouw te zijn met eigen rechten, om te kiezen voor vrijzinnigheid ondanks mijn katholieke opvoeding, om mezelf te ontplooien waar mogelijk en om onafhankelijk te denken. Maar is dat laatste wel echt zo? Denk ik inderdaad wel zo onafhankelijk als ik geloof en maak ik wel echt onafhankelijk keuzes zoals de individualistische maatschappij dat voorschrijft? Is dat niet eerder een egoïstische wens van de zelfvoldane humaan dan van een feitelijk gegeven?
Is het niet zo dat ik geen op zichzelf bestaand object ben, maar mijn levensweg deel met andere wezens over grenzen heen en hierdoor interactie ontstaat waardoor mijn eigen keuzes toch niet in eigen beheer werden genomen? En zijn de beslissingen op basis van de waarden en normen tout court de juiste omdat deze werden geproduceerd in een Westerse wereld?
Laat ik het antwoord zoeken in het a suo arbitrio doorlichten van de Noord-Afrikaanse cultuur, zonder mij te verdiepen in de genetische aspecten, de historische feiten en de onderlinge verschillen tussen de landen. Want wat deze landen bindt is immers de godsdienst en religie op zich is al fascinerend genoeg om mijn gedachten hardop te uiten.
Uitgaand vanuit mijn ervaring met de Arabisch cultuur is een samenleving waar godsdienst en cultuur verweven zijn ten behoeve van het collectief nefast voor de gemiddelde individuele ontwikkeling van een kind voornamelijk in het kader van cognitieve creativiteit.
Al vrij vroeg –en laat ik mij niet concentreren op de uitzondering die de regel bepaalt- worden dergelijke kinderen geïndoctrineerd met de godsdienstlessen van de Koran. Er is geen ruimte voor discussie en ‘het staat in de Koran dus zo geschiedt het’ is schering en inslag bij het modale Noord-Afrikaanse gezin. De meeste kinderen stellen zich hierbij geen vragen omdat het vaak niet wordt ondersteund en meer dan vaak wordt afgestraft. De keuzevrijheid om al dan niet religieus op te groeien bestaat hier volstrekt niet. Een spijtige zaak en een contradictoir feit als ik de vergelijking maak met de maatschappij waar ik als ‘katholiek kind’ toch kritiek uitte over bepaalde aspecten van religie en de kans en de vrijheid heb gehad om al op jonge leeftijd vrijzinnig te worden. In Europa is godsdienst en cultuur al lang niet meer verweven en dat is mijns inziens het cruciaal verschil dat leidt tot meer zelfontplooiing.
Via gesprekken met Arabische[1] families valt onmiddellijk op dat de Koran te vergelijken is met het doorsnee wetboek van familierecht[2] en aldus eveneens een leidraad is om bepaalde culturele waarden en normen te construeren. Maar niet alleen dat want naast religieuze en culturele waarden en normen wordt ook een omlijnd gezondheidsadvies onder de vorm van rituelen beschreven. En wat nog meer frappant is, de waarden en normen uit de Koran verschillen niet zo veel van de waarden en normen van onze Westerse samenleving. Er is alleen een immense discrepantie tussen de perceptie van beide culturen over de waarden en normen van de andere cultuur en de complexe realiteit.
Exemplarisch voor een ritueel is het wassen van een ei voor consumptie dat volgens de collectieve onwetendheid een religieuze inslag heeft. Het zou bijvoorbeeld kunnen te maken hebben met het gegeven dat de salmonella bacterie zich soms op de schaal nestelt. Het ei aldus eerst wassen bevordert niet alleen de gezondheid van het individu maar ook van de samenleving aldaar.
Als de Koran aldus fungeert als een richtinggevende gedragscode –dus niet enkel een religieuze connotatie heeft- en een zekere levenswijsheid inhoudt verschilt de cultuur dan zó veel van mijn samenleving waar het cultureel en intellectueel erfgoed – in geschreven wetten, (gedrags-) regels, besluiten en veel meer is omvat?
Door ontstentenis van het bevorderen van het creatief denken tijdens de kinderjaren is het op latere leeftijd moeilijk om volwassen individuen tot bepaalde inzichten te brengen met betrekking tot bepaalde aspecten van de Westerse wereld. Zo is het nog steeds een vaststaand gegeven dat de gemiddelde Noord-Afrikaan (maar ook andere conservatieve culturen) de Westerse vrouwen als “losbandige vrouwen” beschouwt, de Verenigde Staten en alle joden als vijanden beschouwt en belangrijke inzichten met betrekking tot waarden en normen van de Westerse wereld niet aanvaardt. Mijn ervaring is dat de meeste Arabisch geïntegreerde leden van onze samenleving dit collectief denken nog steeds delen in de huiskamer en dan bedoel ik…tout court…omdat de eigen “cultuurgenoten” het ook zeggen.
Anderzijds is het een gegeven dat de perceptie van bepaalde groepsleden uit mijn samenleving ook niet koosjer is en de statige vooroordelen dat alle leden van de Noord-Afrikaanse cultuur terroristen zijn en niet willen integreren onderhouden. Dat is een onjuiste waarneming gezien kinderen van dergelijke niet op het individu gerichte samenlevingen “gejojood” worden tussen de Westerse en Arabisch cultuur en de vrijheid niet hebben om onafhankelijk te denken noch om keuze te maken. En door de vereenzelviging van godsdienst en cultuur het creativiteitsdenken zich ook niet op latere leeftijd eigen maken. Als open cultuur zouden wij toch in staat moeten zijn om de betrekkelijkheid in te zien van dit gegeven?
Gezien de verweving van beide aspecten worden alle waarden en normen gerelateerd aan de Koran, zijnde “religie”. Zo verkrijgt ook de hoofddoek een religieuze inslag terwijl het eigenlijk een culturele traditie betreft. Het staat niet letterlijk in de Koran dat een hoofddoek verplicht is wél dat belangrijke delen van het lichaam niet mogen aanstoten en aldus bedekt moeten worden. Weinig beoefenaars van de islam lezen daadwerkelijk de Koran en het hoeft dan ook niet te verbazen dat de hoofddoek als religieus wordt beschouwd gezien de slogan “het staat in de Koran dus…” gebruikt wordt als machtsmiddel door de ouders, de grootouders, de echtgenoot of andere belanghebbende conservatieve partijen.
Als Westerse wereld percipiëren wij dat als een onderdrukking[3] van de vrouw, maar deze stelling gaat niet op. Meer en meer vrouwen dragen weloverwogen geen hoofddoek of dragen deze enkel uit respect op familiebijeenkomsten. Er is vaak nog steeds de verplichting door de ouders of de partner, maar eerder vanuit een geloofsovertuiging dan vanuit een vorm van onderdrukking. Sommige vrouwen dragen de hoofddoek inderdaad ten gunste van hun man, maar is er een verschil met de Westerse vrouw die bijvoorbeeld tot de compromis komt om geen gele jurk te dragen omdat zij weet dat haar man een rode jurk verkiest?
Bovendien wordt de moslima, die een vrouw is zoals alle vrouwen, door de Westerse vrouwen onderschat. Vrouwen in het algemeen zijn jaloers van aard en de Arabische vrouw niet minder. Zij ondersteunt vaak zelf de praktijk van de hoofddoek (of andere niets onthullende kledij) omdat ze er niet van houdt dat haar man zijn wellustige ogen de kost geeft.
De eigen keuze voor het dragen van een hoofddoek kan ik alleen maar toejuichen maar betwijfel sterk dat het daadwerkelijk een subjectieve keuze betreft. Is die keuze niet onderhevig aan het collectieve belang van dergelijke samenleving, gezien de lichaamsbedekking nog vaak een religieuze grondslag heeft? Of onder een verdoken vorm ervan en onder het motto “respect af te dwingen bij de mannen want de Westerse meisjes gedragen zich niet” alsof het dragen van niets onthullende kledij automatisch leidt tot het verwerven van respect. Ik verkies enerzijds een gedragsregel om respect af te dwingen maar is anderzijds de beoogde uitkomst niet belangrijker dan de doelgerichte handeling zelf?
Mijn waarden en normen zijn aldus niet echt verschillend en toch bestaan destructieve vooroordelen over de onderlinge cultuur. Het Arabische individu heeft als niet te onderschatten nadeel geen volle vrijheid of macht over de eigen (religieuze) keuze met als gevolg een weinig ontwikkeld objectiviteitsdenken. Dit leidt vaak tot conflictueuze vooroordelen over de Westerse wereld maar evenzeer vice verse. Bovendien zijn ook mijn keuzes vermoedelijk limitatief ingevolge een collectief sociaal wenselijk gedrag.
Een mooi voorbeeld is dat de Arabisch cultuur veel meer gericht is op familie en het onderhouden van deze banden en omwille van religieuze redenen de andere centraal stelt, eerder dan het individu.
Iets wat mijn cultuur dringend opnieuw moet aanleren…
[1] Met Arabisch wordt hier bedoeld de Noord-Afrikaanse cultuur wat niet helemaal correct is gezien deze bestaat uit verscheidene bevolkingsgroepen, zoals Arabieren, Berbers, en andere…
[2] Burgerlijk Wetboek (België)
[3] Afghanistan e.a. horen niet bij Noord-Afrika waar -in bepaalde geografische gebieden- de onderdrukking van de vrouw wel een feit is